YUSUF HAS HACİB- Dilay KURT

Yusuf Has Hacib Karahanlı edip, şair ve bir devlet adamıdır.1017-1019 yılları arasında dönemin Kuz-Ordu' isimli şehri Balasagun'da doğmuştur.

Asil bir Türk ve Müslüman aileye mensup olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun'da tahsil ve terbiye gördü. Onu bütün dünyaya tanıtan,18 ayda tamamlanan ünlü eseri Kutadgu Bilig’i 50 yaşlarında yazdı. Yazdığı bu eseriyle 1070 yılında Kaşgar’a gelerek Karahanlı hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han’a kitabını takdim etti. Kendisi de edebiyat ve sanat meraklısı olan Uluğ Kara Buğra Han, sarayda kitabı okuttuktan sonra Balasagunlu Yusuf’a ‘Uluğ Has Hacib’ unvanını verdi.

Karahanlı Devleti’nin baş vezir yardımcılığı ile taltif edilen Balasagunlu Yusuf, baş vezir yardımcılığı sırasında 'Yusuf Has Hacib' olarak ün yaptı.

Dil, edebiyat ve kültür tarihimiz açısından büyük önem taşıyan Kutadgu Bilig, mesnevi biçiminde yazılmış öğretici bir yapıt olmakla birlikte İslamî Türk Edebiyatının günümüze ulaşan ilk eseridir.

Yusuf Has Hacib 1077 yılında vefat etmiştir. Kabri, Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’ın en önemli şehirlerinden birisi olan Kaşgar’da bulunmaktadır.

KUTADGU BİLİG

Adından da anlaşılabileceği gibi, Kutadgu Bilig (kutlu olma bilgisi),insana her iki dünyada saadete erişmek için izlemesi gereken yolu göstermek amacıyla yazılmıştır. Allah’a hamd ile başlanmış, Hz. Peygamber ve Dört Halife övgüsünden sonra bahar tasviri ve hükümdarın methine yer verilmiştir. Yedi yıldız ve on iki burç değerlen­dirildikten sonra “bilgi, dil ve iyilik” konulan üzerinde durulmuş ve kitabın adı ve manası açıklanmıştır.

Eserde, dört temel ilkeyi şu kişiler temsil eder:

1. Adalet (Kün-Togdı: Hükümdar),
2. Saadet (Ay-Toldı: Vezir),
3. Akıl, anlayış (Ögdülmiş: Vezirin oğlu),
4. Akıbet, hayatın sonu (Odgurmış: zahit).

Konuşma, tartışma ve münazaralar ikili olarak bu dört ana kişi arasında geçer.

Ele alınan konularsa şunlardır: Din, felsefe, eğitim-öğretim, aile düzeni, ahlak, yasa ve töre bilgisi, devlet, siyaset, ordu, görgü kuralları, spor, edebiyat, matematik, gökbilim, sağlık, tarım ve hayvancılık, para v.b. Böylece Kutadgu Bilig, yalnız bir ahlak kitabı olarak değil, bir siyasetname, ansiklopedik nitelik taşıyan geniş kapsamlı bir düşünsel yapıt olarak da karşımıza çıkar.

Kutadgu Bilig 88 başlık altında toplanmıştır ve 6645 beyittir. harfleriyle (Kahire ve Fergana) olmak üzere sonraki yüzyıllarda istinsah (kopya) edilmiş üç nüshası günümüze kalmıştır. 

KUTADGU BİLİG'DEN SEÇMELER:

·         Kimin sana biraz emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.

·         Bak, doğan ölür; ondan, eser olarak, söz kalır; sözünü iyi söyle! ölümsüz olursun.

·         İnsan nadir değil, insanlık nadirdir. İnsan az değil, doğruluk azdır.

·         Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.

·         Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.